Σάββατο, Ιουνίου 30, 2012




Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΝΟΣ ΕΡΓΑΤΗ

Σκουντουφλάνε στον ίσκιο τους
και βράζουνε τον πόνο τους σε τσουκάλια
Είναι άνθρωποι, μια πιθαμή κοντύτεροι απ’ την αλήθεια
Έχουν πρησμένη την κοιλιά και τροχισμένο το βλέμμα
Το πρωί κλωτσάνε σα σκυλιά, το βράδυ σκορπίζουν σα βελόνες
Στρώνουν χάμω τα πετσιά τους
Τρώνε τα χέρια τους στα τραπέζια
Οι συμφορές τους στοιβάζονται
Μετρούνται πόντο-πόντο
Ύστερα λησμονούνται
Ένα αλφαβητάρι κρατάνε κάτω από το μαξιλάρι τους
για να μην τους βρει ο θάνατος

Στο στήθος μου ψάχνουνε για σφαίρες
Βρίσκουν μία, χτυπάνε τις καμπάνες
Βρίσκουν δύο, λύνονται στα γέλια
Βρίσκουν τρεις, με σημαδεύουν με τη γλώσσα
Το σώμα μου ξηλώνουν λες και ψάχνουν για ζεστασιά
Σα γυαλιά σπασμένα μαζεύουν από κάτω τα βήματά μου
Tόσοι πολλοί! Tόσες πολλές!
Δεν μπορώ καν να τους δω!
Δεν μπορώ καν να τους ακούσω!

Μακάρια η γυναίκα που τα χείλη της έσκασε το κρύο
Γιατί αυτή θα μας πει πώς γεννιέται ένα φιλί
Μακάριος ο άντρας που δουλεύει στα ναυπηγεία
Γιατί αυτός θα μας κληροδοτήσει τις θάλασσες
Γιατί αυτός θα πει παραμύθια στις τρικυμίες
Μακάριος αυτός που δεν κουβαλάει βαλίτσες
Γιατί αυτός θα μας κρατήσει απ’ το χέρι
Μακάριος αυτός που έπεσε γιατί πάτησε τα κορδόνια του
Αυτός που σκουπίζει τα δάκρυά του στα λεωφορεία
Αυτός που έκοψε ένα δάκτυλο στη μηχανή
Γιατί αυτοί θα μας φέρουν νερό και κρασί
Μακάρια η φουρνάρισσα, μακάρια η μαγείρισσα
Γιατί αυτές θα ταΐσουν τα παιδιά μας
Μακάρια η μοδίστρα, μακάρια η ράφτρα
Γιατί αυτές θα ζεστάνουν τα κορμιά μας
Μακάριος ο κλέφτης, μακάριος ο ληστής
Γιατί αυτοί θα μοιράσουν δίκαια το χρόνο
Μακάρια η γυναίκα που κάνει ορθογραφικά λάθη
Γιατί αυτή θα επινοήσει τη νέα γραμματική
Μακάρια η γυναίκα που διαβάζει Vallejo
Γιατί αυτή θα κάνει τα λόγια μας ψωμί

Κοίτα με, σκόνταψα ξανά ανάμεσα σε ανθρώπους
Έστυψα τις γροθιές μου στο θάνατο ενός εργάτη

Jazra Khaleed




New Oak City

Δευτέρα, Ιουνίου 25, 2012

στοχασμοί του θέρους...



Στο αρχιπέλαγος του εαυτού

Καλοκαίρι λοιπόν… δεν έχει έλεος η παραλία για τους μη έχοντες και κατέχοντες… δεν έχει έλεος ο ήλιος, δεν έχει οίκτο η θάλασσα… μπορείς να αρνηθείς οτιδήποτε αλλά όχι και τον βιότοπο ολόγυρά σου… υπάρχει, θες δεν θες και σου βγάζει τη γλώσσα… παρ’όλα αυτά… ο στοχασμός δεν τελειώνει ποτέ… και για να πω και την αλήθεια, πάντοτε με καύσωνα έγραφα τα περισσότερά μου… ιδρώτας και αίμα… μάλλον και πνεύμα… φαίνεται πως με την αποτοξίνωση δια της εφιδρώσεως, έμενε χώρος για… την έμπνευση… κι αφού έχουμε κυβέρνηση πλέον και ησύχασε η Τρέμη κι ο Πρετεντέρης, έχουμε και πρωθυπουργό, έστω και προσωρινώς μονόφθαλμο, έχουμε και ρευστότητα στην αγορά να μην κλαίνε οι τραπεζίτες… είπα κι εγώ να ξαναδώ τις παλιές μου σημειώσεις… καλά να πάθω…



Το πρόβλημα με τις ανθρώπινες σχέσεις όσο περνάει ο χρόνος –προϊόντος του χρόνου το λένε οι σπουδαγμένοι- είναι ότι σε αναγκάζει αυτός ο άτιμος γενειοφόρος γέρων να τα επαναπροσδιορίσεις όλα.
Και όταν λέμε όλα, το εννοούμε.
Όλα!
Ποιος είμαι εγώ, ποιος είσαι εσύ, που λέει και το τραγούδι.
Ποιος ήμουν όταν κίνησα, ποιος είμαι τώρα, ποιος θα είμαι αύριο σαν ξημερώσει με το καλό και με την αριθμητική τα πηγαίνω καλά κι έχω δυο χέρια, δυο πόδια και ένα κεφάλι που στέκεται ενάμισι -και κάτι -  μέτρο πάνω από το χώμα και ακριβώς στη μέση πάνω από τους ώμους μου.
Δεν είναι φόβητρο ο χρόνος … φόβητρο είμαστε εμείς και όλα αυτά που γεννιούνται μέσα μας κάθε μέρα, κάθε λεπτό, κάθε στιγμή.


Πώς να τα μαζέψεις όλα αυτά, πώς να τα οργανώσεις, να τα βάλεις σε μια σειρά, όπως τα βιβλία στη προθήκη, τακτοποιημένα ωραία ωραία, ανά κατηγορία, θέμα, περιεχόμενο, συγγραφέα;
Πώς να μαζέψεις τον εαυτό σου, τους εαυτούς σου, τα χιλιάδες σύμπαντα που περιέχεις, που δεν ήξερες ότι τα περιέχεις αλλά πίστευες – ω αφελή!- ότι ήσουν απλά ένα μετέωρο, ένα θραύσμα, μια πιστολιά στον αέρα της Δημιουργίας;
Πώς να αποδεχθείς όλα τούτα που αισθάνεσαι, πώς να αποδεχθείς ότι αισθάνεσαι τόσα πολλά, τόσο αντιφατικά, τόσο περίεργα και εξωφρενικά;
Πώς γεννήθηκαν όλα αυτά τα τέρατα μέσα σου;
Πώς χώρεσαν;
Και πώς συμβιώνουν μεταξύ τους;
Η αλήθεια κε Γουώτσον, η προφανής και κρυστάλλινη αλήθεια, καθώς θα έλεγε ο μέγας Σέρλοκ. Η αλήθεια που μας διαφεύγει, που επιμένει να μας ξεγελάει, να μας κοροϊδεύει, να χασκογελάει με θράσος μπροστά μας.
Όπως και ο χρόνος, ο παππούς που λέγαμε.
Ο χρόνος ‘γεννάει’ όλα αυτά τα τέρατα.
Και ο χρόνος γεννάει και την αλήθεια.
Ή μάλλον, την αποκαλύπτει.


Δεν είμαστε ανεύθυνοι για όλες τούτες τις τερατογενέσεις, δεν είμαστε ανεύθυνοι για την σκιά τους, δεν είμαστε άμοιροι ευθυνών –καθώς θα έλεγαν πάλι οι περισπούδαστοι- για την ολέθρια δράση τους στον ψυχικό μας κόσμο.
Και ο φόβος;
Ο φόβος είναι ένας καλός σύμμαχος.
Θολώνει το μυαλό, παραλύει τα μπράτσα και τα γόνατα, σφαλίζει τα χείλη, παγώνει την κόλαση που βράζει μέσα μας, όλα καλά και όλα ωραία.
Όταν φοβάσαι δεν έχεις πρόβλημα. Κρύβεσαι, μαζεύεσαι στην γνωστή στάση εμβρύου και δεν σε αγγίζει τίποτα.
Όταν δεν φοβάσαι είναι το... πρόβλημα.
Γιατί όταν δεν φοβάσαι όλα είναι ανοιχτά, επικίνδυνα, απρόσμενα, απρόβλεπτα, ρευστά…
Όταν δεν φοβάσαι ξανοίγεσαι στα άγνωστα πελάγη του εαυτού σου και όποιον πάρει ο Χάρος!
Και ο Χάρος παίρνει συνήθως εσένα!
Και μαζί με την άγνοια φόβου, υπάρχει και η άγνοια δράσης.

Γιατί μονάχα όσοι δεν φοβούνται ερωτεύονται, όσοι δεν φοβούνται αγαπούν.


Ακόμα κι αυτοί που φοβούνται όμως, όταν είναι ερωτευμένοι, ξεφοβούνται… δεν είναι ο εαυτός τους, ο συνήθης, ο ‘μικρός’, ο ‘ασήμαντος’, ο βολεμένος, ο ‘ασφαλής’… όταν ερωτεύεσαι περνάς τον Σκάμανδρο, οδεύεις προς τα απόρθητα τείχη της Τροίας, είσαι έτοιμος να μονομαχήσεις με όποιον Έκτορα βγει στο δρόμο σου…
Όταν είσαι ερωτευμένος έχεις κάνει μια μεγάλη επανάσταση ενάντια στον δικτάτορα νου… και προς στιγμήν τα πας καλά… σαν τη Κομμούνα του Παρισιού ας πούμε… γιορτάζεις την αλλαγή του κόσμου…
Αλλά η… επανάσταση στους… σώφρονες ανθρώπους δεν κρατάει πολύ… Σύντομα ο ηνίοχος νους ξαναπαίρνει γερά τα γκέμια και… αντίο ζωή. Τότε λέμε ότι… συνειδητοποίησες τι πήγες να κάνεις…  Με το που ξανάρχεσαι στα… συγκαλά σου, αναρωτιέσαι, απορείς… δεν ήμουν εγώ, ήταν κάποιος άλλος…
Μόλις ‘συνειδητοποιήσεις τι έχεις κάνει’, παύεις να εκτίθεσαι, συρρικνώνεσαι, οπισθοχωρείς, το βάζεις στα πόδια –εις μάτην.


Μόλις συνειδητοποιήσεις ότι μπορείς να αγαπάς, ότι είσαι ικανός να αγαπάς, έρχεται η πρώτη κρίση πανικού.
Η αγάπη σε πετάει στο αρχιπέλαγος του εαυτού σου και βγάλτα πέρα μόνος σου.


Ωραία η αλμύρα, θάλασσα λεβεντοπνίχτρα, αλλά και με τη γεύση της αρμύρας στο στόμα δεν παύει το στερέωμα να είναι μουντό, δυσοίωνο, καταθλιπτικό.
Τώρα είναι που νιώθω στο πετσί μου τον ‘πολυμήχανο’ Οδυσσέα που έτρεμε κάθε φορά που ξανοιγόταν ένα μίλι μακριά από τις ακρογιαλιές και δεν είχε καμιά ποιητική διάθεση ανάλογη του Ομήρου, είναι βέβαιο...

Άλλωστε είναι χαρακτηριστικό… η επιστροφή είναι πάντα μια ‘γήινη’ υπόθεση… το ταξίδεμα εννιά φορές στις δέκα, απλώνεται στα στερεώματα του ουρανού ή στις απειροδιάστατες θάλασσες… το απέραντο δεν συμβαδίζει με τον αγοραφοβικό νου… το απέραντο γεννιέται μαζί με το αχανές… και το αχανές είναι η ψυχή του ανθρώπου… 





Breaking the mirror

Σάββατο, Ιουνίου 23, 2012




Προχωρημένη αποσύνθεση

...και μην νομίζετε
πως πέρασαν πολλοί αιώνες
από τότε που γεννήθηκα...

κάποιες φορές μονάχα
έχω μια περίεργη αίσθηση συγγένειας
μ’ ένα νεκρό σκύλο
πεταμένο στην άκρη του δρόμου

σε προχωρημένη αποσύνθεση

από τις άδειες του κόγχες
βλέπω τον κόσμο
κι από το βρόμικο σάπιο τομάρι του
ανασαίνω ό,τι απόμεινε
ως θριαμβικός συμβιβασμός
όλων των ζωντανών
με τις σκιές τους...


6-11-2007

Πέμπτη, Ιουνίου 21, 2012

Οι μοναξιές ενώνουν αυτούς που η κοινωνία χωρίζει…




Για να μετριάσω μια έμφυτη αδιαφορία, στάθηκα σε ίση απόσταση από την αθλιότητα και τον ήλιο. Η αθλιότητα δεν μ’αφήνει να πιστέψω πως όλα πάνε καλά κάτω απ’τον ήλιο και μέσα στην ιστορία. Ο ήλιος μου έμαθε πως η ιστορία δεν είναι το παν. Ν’αλλάξω τη ζωή μου, ναι, μα όχι και τον κόσμο που τον έβλεπα σαν θεότητα…

Δεν υπάρχει τέχνη χωρίς παραίτηση και δίχως συναίνεση…

Ο συγγραφέας γεύεται φυσικά χαρές που γι’αυτές ζει και που αρκούν για να εκπληρώσουν τις προσδοκίες του. Για μένα, όμως, χαρά είναι η ώρα της σύλληψης, η στιγμή που μου αποκαλύπτεται το θέμα, που η διάρθρωση του έργου σχεδιάζεται μπροστά στην άξαφνα διορατική ευαισθησία, σ’εκείνες τις εξαίσιες στιγμές όπου η φαντασία σμίγει με τη νοημοσύνη. Τούτα τα λεπτά χάνονται όπως γεννιούνται. Απομένει η γραφή, δηλαδή μια μακρόχρονη κοπιαστική δουλειά…

Οι μοναξιές ενώνουν αυτούς που η κοινωνία χωρίζει…

Το έργο τέχνης για να δομηθεί πρέπει κατ’αρχήν να χρησιμοποιήσει τις σκοτεινές δυνάμεις της ψυχής…

Κάθε καλλιτέχνης φυλάει βαθιά μέσα του μια μοναδική πηγή που τροφοδοτεί σ’όλη τη διάρκεια της ζωής του αυτό που είναι κι αυτά που λέει. Όταν η πηγή στερέψει, βλέπουμε σιγά σιγά το έργο να ζαρώνει, να ραγίζει. Αυτά είναι τα άγονα εδάφη της τέχνης που το αθέατο ρεύμα δεν αρδεύει πια…



Αλμπέρ Καμύ,  Η καλή και η ανάποδη (Καστανιώτης, 2000)

Δευτέρα, Ιουνίου 18, 2012

Χοντρός – Λιγνός… και σε κυβέρνηση πλέον…





Το βράδυ της 6ης Μαΐου ήταν συναρπαστικό… έβλεπε κανείς μπροστά του να συντρίβονται με πάταγο οι δυο -σάπιοι πλέον- θεόρατοι πύργοι της μεταπολίτευσης… στη θέση των ερειπίων κάποιοι άλλοι πυργίσκοι ξεμύτισαν… και κάποιοι όρθωσαν ανάστημα... η Αριστερά έδειξε ένα ρωμαλέο δυναμισμό, η ακροδεξιά παρουσιάστηκε με το πλέον  σκληροπυρηνικό της πρόσωπο… και κάποιοι άλλοι ‘μικροί’ με το ένα ποδάρι στη Βουλή… συγκλονιστικά πράγματα… δεν τα είχαμε ζήσει ποτέ πριν –τουλάχιστον όσοι δεν είναι άνω των… γκούχου γκούχου – κι ύστερα... ήρθαν… οι μέλισσες…

Αναμενόμενη η συντηρητική αναδίπλωση του κόσμου… αμόλησαν όλα τα σκυλιά του φόβου οι… εταίροι, έφεραν τον Αρμαγεδδώνα πριν την ώρα του… την Παρασκευή στα σούπερ μάρκετ γινόταν χαμός… πέρασα έξω από ένα πολύ μεγάλο στον Πειραιά και όταν ρώτησα τι γίνεται, μια κυρία μου απάντησε «ψωνίζουν όλοι μην έρθει ο Τσίπρας»!!!
Ε, το λοιπόν δεν ήρθε ο Τσίπρας ρε παιδιά και να δω τι θα κάνετε τώρα τις κονσέρβες και τα λάδια και τα γάλατα… ντροπή ωρέ! Τσίπρας είναι αυτός, δεν είναι ο Ομέρ Βρυώνης!
Διάθεση για πολλή πλάκα αυτή τη φορά δεν έχω… Έχω κι ένα θυμό και μια μελαγχολία όμως…

Έχω θυμό με τον σιορ Μπεν… που όντας συνταγματολόγος θέλει να καταργήσει σώνει και καλά το σύνταγμα της χώρας και να πάψει η Ελλάδα να έχει πλέον αντιπολίτευση… μόνο την κυβέρνηση που θέλει ο ίδιος… τα σφαλιαρόπαιδα των δανειστών πάει να πει… και να μην βγάζει άχνα άνθρωπος… να μην βήχει, να μην πέρδεται, να μην στρέφει την κεφαλή αριστερά! Και όσο βυθίζει το ΠΑΣΟΚ στον αφανισμό, τόσο τα νεύρα του και ο παραλογισμός θα κορυφώνονται… Μάγκας ο Γιωργάκης τώρα έχει σαρώσει τα CNN και εις άπταιστον αμερικανικήν αναλύει και κορδώνεται που εκείνος παρέδωσε 44% και τώρα ο… chubby το έφτασε στο 12% Ίσα που πρόλαβε να βγει ο Πύρρος Δήμας δηλαδή! Αλλά την πάτησε η Φώφη…

Η μελαγχολία είναι πιο σημαντική. Γιατί δεν μπορώ να βλέπω το ΚΚΕ να χώνεται στα αμπάρια του σκάφους… ύστερα από τόσα χρόνια αγώνων και μόχθου μετά την ανατροπή του ’90 στις σοσιαλιστικές χώρες…  Δεν μπορώ να βλέπω το ΚΚΕ τελευταίο και καταϊδρωμένο, κάτω απ’όλους και το χειρότερο κάτω από τη Χρυσή Αυγή… κάποια στιγμή θα πρέπει να γίνει μια διαφορετική ‘ανάγνωση’ στον Περισσό… και δεν βλάπτει να συζητηθεί επιτέλους –μετά από 22 χρόνια!! – η αλλαγή Γ.Γ. Γιατί πολύ φοβάμαι ότι η ‘απόδραση από τον Περισσό’ προς άλλες κατευθύνσεις δεν θα σταματήσει… είναι μπετόν αρμέ είπε κάποιος το 4,5%? Αυτό νόμιζαν και για το 8,5%...

Και τι κάνουμε τώρα, ίσως ρωτήσει κάποιος; Περιμένουμε τα αποτελέσματα της… επαναδιαπραγμάτευσης των Σαμαροβενιζέλων στας Ευρώπας; Χα, χα, χα… έφτιαξε το κέφι μου… Πιο δυνατή διαπραγμάτευση θα κάνει ο Τοροσίδης ή ο Καραγκούνης την Παρασκευή αν πετύχουν κανένα γκολ με τους Γερμαναράδες παρά ο Χοντρός και ο Λιγνός στη νέα τους ταινία με τίτλο «όταν κάναμε κυβέρνηση»…

Τετάρτη, Ιουνίου 13, 2012





ποιοι είμαστε λοιπόν;
τι είμαστε;
απλές μονάδες;
ριγμένες τυχαία από κάποια αόρατη ειμαρμένη μέσα στο σύνολο;
μονάδες... ασήμαντες, φευγαλέες ριπές;
ή μήπως
όλοι
ο καθένας από μας
είναι όλος ο κόσμος;


κοινοτοπία θα πεις
μας τα έχουν πει τόσοι και τόσοι
σημασία όμως έχει
εγώ τα έχω πει σ'εμένα;
εγώ τα έχω νιώσει;
εγώ, προσωπικά, τα έχω βιώσει;


αν εξαρτιόταν από μένα
μονάχα από μένα
θα υπήρχε βία;
θα υπήρχε πείνα;
θα υπήρχε αθλιότητα;


ή αν πάλι είμαι τόσο σκοτάδι γεμάτος
όσο και φως
τι υπερισχύει και δεν μπορώ να σηκώσω κεφάλι;
να οικοδομήσω μια άλλη κοινωνία;
να επιλέγω τους σωστούς ανθρώπους;
να απαιτώ δικαιοσύνη
επειδή θα είμαι κι εγώ δίκαιος;


φριχτές κοινοτοπίες θα πεις πάλι
τα ξέρουμε, τα σκεφτόμαστε από μωρά παιδιά...
ο κόσμος είναι αυτός και δεν αλλάζει...


θυμάμαι σε μια ταινία
να συζητάει ο νεαρός Φιντέλ με τον επίσης νεαρό Τσε
μήνες πριν την απόβαση στη Κούβα
"θα έρθεις μαζί μας;", ρωτούσε ο Φιντέλ τον Τσε
"είσαι τόσο τρελός ώστε να μπεις στην περιπέτεια;"
"από μένα κι από σένα εξαρτάται άραγε;", ρώτησε ο Τσε
"πάντα από μας εξαρτάται", είπε ο Φιντέλ...
"και βέβαια θα έρθω"...


και βέβαια θα έρθω...


και βέβαια από εμάς εξαρτάται ο κόσμος
και βέβαια εμείς
μονάχα εμείς μπορούμε να τον αλλάξουμε...


η Κυριακή ζυγώνει...
κοινοτοπίες θα πεις
άλλη μια Κυριακή
ίδια όπως οι άλλες...


ίδια;


It Almost Looked Human

Δευτέρα, Ιουνίου 11, 2012



Ονειρεύομαι Ξύπνιος

Μέρα και νύχτα πάντα
ονειρεύομαι με μάτια ανοιχτά...

Και πάνω από τα αφρισμένα κύματα,
της απέραντης αγριεμένης θάλασσας,
Και πάνω από την άμμο της ερήμου
που στροβιλίζεται...
Κι όταν χαρούμενα ιππεύω τον απαλό λαιμό
ενός άγριου λέοντα,
Κυρίαρχος της καρδιάς μου,
Βλέπω πάντα ένα μικρό παιδί να επιπλέει
και να μου φωνάζει!

Marti Jose Julian



Σάββατο, Ιουνίου 09, 2012

Πέμπτη, Ιουνίου 07, 2012

Κλέψε λιγότερο...





ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Πάλι μπλοκάρισε... τίποτα το ανησυχητικό... Συμβαίνει πάντα όταν η εγχείρηση είναι φρέσκια... Μετά στρώνει...
ΕΝΕΑ: Φρέσκια εγχείρηση; Μα τι του έκανες;
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Τον εγχείρησα... Ένα μικρό άνοιγμα του κρανίου για αέρισμα του εγκεφάλου και μετά κλείσιμο. Βλέπεις τι ωραία που δουλεύει.
ΕΝΕΑ: Καταραμένοι, δολοφόνοι, τον καταστρέψατε.
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Ας μην υπερβάλλουμε. Είναι δολοφονία να θεραπεύσεις ένα τρελλό που θέλει να καταστρέψει την κοινωνία μας; Δεν κάναμε και τίποτα σπουδαίο. Απομονώσαμε ορισμένες λειτουργίες του εγκέφαλου. Ξέσφιξα τη βίδα της λογικής, και όλα ξανάγιναν νορμάλ.
ΕΞΟΧΩΤΑΤΟΣ: Νορμάλ στο σημείο που επιθυμούμε. Υπάκουος σε ότι του λένε οι αρχές. Αν κάθε πολίτης είχε αυτή την ποιότητα, θα δημιουργούσαμε την ιδανική κοινωνία.
ΕΝΕΑ: Βέβαια, σε μία κοινωνία που η λογική θα επέβαλε: «Επειδή κλέβουν όλοι... κλέψε και εσύ, ίσως λιγότερο αλλά κλέψε».
ΕΞΟΧΩΤΑΤΟΣ: Πες ό,τι θέλεις δεσποινίς αλλά έτσι η κοινωνία μας δεν διατρέχει κινδύνους.

Ντάριο Φο, Κλέψε λιγότερο

Σάββατο, Ιουνίου 02, 2012

Εάν ο ελληνικός λαός δεν είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, τότε, ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα...




Τα κείμενα αυτής της έκδοσης έχουν δημοσιευθεί στην Ελευθεροτυπία
πρώτη έκδοση: Δεκέμβριος 2000

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ. Σε μια πρώτη προσέγγιση, ο σημερινός δυτικός άνθρωπος -συμπεριλαμβανομένου και του νεοέλληνα- είναι ένα άτομο περιορισμένο στην καθαρά ιδιωτική του σφαίρα, ενδιαφέρεται μόνον για το βιοτικό του επίπεδο. Προσπαθεί με τα διάφορα καταναλωτικά «αγαθά» να συγκαλύψει την έλλειψη κάθε νοήματος αναφορικά με τη ζωή και τη θνητότητα του. Χειραγωγείται από τους δήθεν πολιτικούς ή είναι τόσο αποκαρδιωμένος από την πολιτική κατάσταση, ώστε απέχει. Αποχαυνώνεται από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Χαζεύει τα σήριαλ και χάφτει, κατά το μάλλον ή ήττον, αυτά που του σερβίρουν ως «νέα» οι τηλεοπτικοί συνάδελφοι σας. Η σημερινή κοινωνία είναι μια κοινωνία τηλεκατανάλωσης με διπλή έννοια.

Με διπλή έννοια; Δηλαδή;

ΚΚ.: Εκείνο που κυρίως καταναλώνουν σήμερα οι άνθρωποι είναι τη-λε- ό-ρα-ση. Και μέσα από την τηλεόραση καταναλώνουν, δι' αντιπροσώπου, τη φαντασίωση μιας ζωής που θα ήταν λεφτά, σεξ, εξουσία και βία. Μπορούν όμως να συνεχίσουν να ζουν μ' αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι;

Χωρίς κάποια κατεύθυνση; Χωρίς σκοπό;

ΚΚ.: Νομίζω ότι αυτό που συμβαίνει σήμερα στη Δύση είναι μια πρεμιέρα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Πρώτη φορά, από όσο ξέρω, παρατηρούμε μια κοινωνία χωρίς αξίες, χωρίς νόρμες, χωρίς κατεύθυνση. Ούτε καν στην καπιταλιστική πρόοδο δεν πιστεύει πραγματικά πια κανείς.

Αυτή η «πρεμιέρα», όπως τη χαρακτηρίσατε, θα διαρκέσει πολύ; Ποια είναι η εκτίμηση σας;

Κ.Κ.: Ξέρετε, τον Μάρτιο του '68 θα έλεγε κανείς με σιγουριά ότι ο γαλλικός πληθυσμός ήταν εντελώς αποχαυνωμένος. Όμως δύο μήνες μετά ήρθε ο Μάης...

…Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο Χριστιανισμός ήταν προϋπόθεση της δημοκρατίας. Πώς κρίνετε αυτήν την άποψη;

Κ.Κ.: Τη βρίσκω εντελώς εσφαλμένη. Ο Χριστιανισμός δεν ήταν προϋπόθεση της δημοκρατίας με κανέναν τρόπο. Πρώτον, διότι η δημοκρατία, έστω και περιορισμένη, δημιουργήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα. Δεύτερον, διότι σε όλον τον χριστιανικό κόσμο -και στον δυτικό και στον ανατολικό- ο Χριστιανισμός επικράτησε και υπήρξε επί δεκαπέντε περίπου αιώνες χωρίς δημοκρατία. Τρίτον, διότι έχουμε το συντριπτικά αντίθετο παράδειγμα του Βυζαντίου και της συνέχειας του, δηλαδή τους τσάρους πασών των Ρωσιών. Ο βυζαντινός αυτοκράτορας θεοκράτης βρίσκει τη συνέχεια του στον τσάρο πασών των Ρωσιών, ο οποίος βρίσκει τη δική του συνέχεια στον Στάλιν. Αυτή είναι η πολιτική έκφραση της Ορθοδοξίας.

Ακούω καλά, κύριε Καστοριάδη;

Κ.Κ.: Ακούτε πολύ καλά. Ο Λένιν και ο Στάλιν εκπροσωπούν ένα δόγμα που είναι ταυτοχρόνως κρατικό και «θρησκευτικό», όπως στο Βυζάντιο…

Συχνά λέγεται ότι η Ελλάδα είναι «προβληματική», στην Ελλάδα «όλα γίνονται στον αέρα», «χωρίς προγραμματισμό», «χωρίς βάρος». Με τέτοιες διαπιστώσεις συμφωνούν πολλοί. Αλλά περιορίζονται συνήθως μόνον στις διαπιστώσεις... Γνωρίζω ότι η ελληνική κατάσταση σας απασχολεί βαθειά. Ποια είναι η ερμηνεία σας για όσα συμβαίνουν; Γιατί συμβαίνουν έτσι τα πράγματα στην Ελλάδα; Ποιες οι βαθύτερες αιτίες;

Κ.Κ.: Πρώτον, δεν ξέρω. Δεύτερον, στο μέτρο που μπορώ να ξέρω κάτι, είναι ότι η πολιτική ζωή του ελληνικού λαού τελειώνει περίπου το 404 π.Χ.

Νομίζω ότι θα ενοχλήσει πολύ αυτή η διατύπωσή σας...

Κ.Κ.: Τι να κάνουμε... Μιλώ για την πραγματική πολιτική ζωή του λαού ως αυτόνομου παράγοντα. Δεν μιλώ για μάχες, για αυτοκράτορες, για Μεγαλέξανδρους και Βασίλειους Βουλγαροκτόνους. Μετά τον 5ο π.Χ. αιώνα και την αυτοκυβέρνηση του λαού στις δημοκρατικές πόλεις –και πάντως, μετά τον περίεργο 4ο π.Χ. αιώνα- η ελληνική ελευθερία πεθαίνει. Οι ελληνικές πόλεις γίνονται υποχείριες των βασιλέων της Μακεδονίας. Βεβαίως, ο Αλέξανδρος και οι διάδοχοι του παίζουν έναν κοσμοϊστορικό ρόλο. Κατακτούν την Ασία και την Αίγυπτο. Διαδίδουν την ελληνική γλώσσα και παιδεία. Αλλά πολιτική ζωή, πλέον, δεν υπάρχει. Τα βασίλεια των διαδόχων του Αλεξάνδρου, ως πολιτική συγκρότηση, είναι ουσιαστικά μοναρχίες. Εξ άλλου, καθώς ξέρουμε, ο ίδιος ο Αλέξανδρος αντιμετώπισε στασιασμό των Ελλήνων που είχε πάρει μαζί του, διότι ήθελε να τους υποχρεώσει να γονυπετούν μπροστά του, όπως οι Πέρσες μπροστά στον Μεγάλο Βασιλέα – πράγμα ανθελληνικότατο. Σε όλη τη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής οι ελληνικές πόλεις, με λίγες περιθωριακές και παροδικές εξαιρέσεις, αποτελούν παιχνίδια στα χέρια των ελληνιστικών δυναστειών. Ακολουθεί η ρωμαϊκή κατάκτηση, κάτω από την οποία οι ελληνικές πόλεις δεν
έχουν παρά μόνον κοινοτική ζωή. Κατόπιν, έρχεται η βυζαντινή αυτοκρατορία. Το Βυζάντιο είναι μια ανατολική, θεοκρατική μοναρχία. Στο Βυζάντιο η πολιτική ζωή περιορίζεται στις ίντριγκες της Κωνσταντινούπολης, του αυτοκράτορα, των «δυνατών» και των ευνούχων της αυλής. Και βεβαίως, τα σχολικά μας βιβλία δεν αναφέρουν ότι στη βυζαντινή αυλή υπήρχαν ευνούχοι, όπως σ' αυτήν του Πεκίνου...

Όλα αυτά αφορούν ένα πολύ μακρινό ιστορικό παρελθόν. Η Ελλάδα ως σύγχρονο νεοελληνικό κράτος έχει, ήδη, ιστορία εκατόν εβδομήντα ετών. Θα θέλατε να επικεντρώσετε σ' αυτήν την περίοδο;

Κ.Κ.: Μα, αυτή η περίοδος είναι ακατανόητη χωρίς τους είκοσι έναν αιώνες ανελευθερίας που προηγήθηκαν. Λοιπόν, μετά το Βυζάντιο έρχεται η τουρκοκρατία. Μην ανησυχείτε, δεν θα μπω σε λεπτομέρειες. Θα αναφέρω μόνον ότι επί τουρκοκρατίας όση εξουσία δεν ασκείται απ' ευθείας από τους Τούρκους, ασκείται από τους κοτζαμπάσηδες (τους εντολοδόχους των Τούρκων), οι οποίοι κρατούν τους χωριάτες υποχείριους. Συνεπώς, ούτε σ' αυτήν την περίοδο μπορούμε να μιλήσουμε για πολιτική ζωή. Όταν αρχίζει η Επανάσταση του 1821, διαπιστώνουμε από τη μια μεριά τον ηρωισμό του λαού και από την άλλη, σχεδόν αμέσως, την τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία. Την επομένη της πτώσης της Τριπολιτσάς αρχίζουν οι εμφύλιοι πόλεμοι…

…Πού οφείλεται αυτή η «τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία»; Ποίοι είναι οι λόγοι;

Κ.Κ.: Ουδείς μπορεί να δώσει απάντηση στην ερώτηση, για ποιον λόγο, κάποιος, σε μιαν ορισμένη στιγμή, δεν δημιούργησε κάτι. Η συγκρότηση ενός λαού σε πολιτική κοινωνία δεν είναι δεδομένη, δεν είναι κάτι που χαρίζεται, αλλά κάτι που δημιουργείται. Μπορούμε απλώς να διαπιστώσουμε ότι, όταν απουσιάζει μια τέτοια δημιουργία, τα χαρακτηριστικά της προηγούμενης κατάστασης διατηρούνται ή αλλάζουν μόνο μορφή.

Και ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτά στην ελληνική περίπτωση;

Κ.Κ.: Ορισμένα τα εντοπίζουμε, ήδη, στους εμφύλιους πολέμους της Επανάστασης του 1821. Βλέπουμε, για παράδειγμα, ότι η νομιμοφροσύνη και η αλληλεγγύη έχουν τοπικό ή τοπικιστικό χαρακτήρα, ισχυρότερο συχνά από τον εθνικό. Βλέπουμε, επίσης, ότι οι πολιτικές κατατάξεις και διαιρέσεις είναι συχνά σχετικές με τα πρόσωπα των «αρχηγών» και όχι με ιδέες, με προγράμματα, ούτε καν με «ταξικά» συμφέροντα. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι η στάση απέναντι στην εξουσία. Στην Ελλάδα, μέχρι και σήμερα, το κράτος εξακολουθεί να παίζει τον ρόλο του ντοβλετιού, δηλαδή μιας αρχής ξένης και μακρινής, απέναντι στην οποία είμαστε ραγιάδες και όχι πολίτες. Δεν υπάρχει κράτος νόμου και κράτος δικαίου, ούτε απρόσωπη διοίκηση που έχει μπροστά της κυρίαρχους πολίτες. Το αποτέλεσμα είναι η φαυλοκρατία ως μόνιμο χαρακτηριστικό. Η φαυλοκρατία συνεχίζει την αιωνόβια παράδοση της αυθαιρεσίας των κυρίαρχων και των «δυνατών»: ελληνιστικοί ηγεμόνες, Ρωμαίοι ανθύπατοι, Βυζαντινοί αυτοκράτορες, Τούρκοι πασάδες, κοτζαμπάσηδες, Μαυρομιχάληδες, Κωλέττης, Δηλιγιάννης...

Εξαιρέσεις δεν βλέπετε να υπάρχουν; Εξαιρέσεις εντοπισμένες κυρίως στον 19ο και στον 20ό αιώνα;

Κ.Κ.: Ε, υπάρχουν δυο-τρεις εξαιρέσεις: ο Τρικούπης, ο Κουμουνδούρος, το βενιζελικό κίνημα στην πρώτη περίοδο του. Αλλά τα όποια αποτελέσματα τους καταστράφηκαν από τη δικτατορία του Μεταξά, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τον ρόλο του παλατιού, τη δικτατορία της 21ης Απριλίου, την πασοκοκρατία. Στο μεταξύ, μεσολάβησε ο σταλινισμός που κατόρθωσε να διαφθείρει και να καταστρέψει αυτό που πήγαινε να δημιουργηθεί ως εργατικό και λαϊκό κίνημα στην Ελλάδα. Τα αποτελέσματα τα πληρώνουμε ακόμη. Μου ζητάτε να σας εξηγήσω... Μπορείτε να μου εξηγήσετε εσείς γιατί οι Έλληνες, που σκοτώνονταν εννέα χρόνια, για να απελευθερωθούν από τους Τούρκους, θέλησαν αμέσως μετά έναν βασιλιά; Και γιατί, αφού έδιωξαν τον Όθωνα, έφεραν τον Γεώργιο; Και γιατί μετά ζητούσαν «ελιά, ελιά και Κώτσο βασιλιά»;

Μα, οι δικές σας απαντήσεις ενδιαφέρουν ιδίως όταν αφορούν ερωτήματα που εσείς θέτετε, θα θέλατε, λοιπόν, να διατυπώσετε τις απόψεις σας;

K.K.: Σύμφωνα με την παραδοσιακή «αριστερή» άποψη, όλα αυτά τα επέβαλαν η Δεξιά, οι κυρίαρχες τάξεις και η μαύρη αντίδραση. Μπορούμε όμως να πούμε ότι όλα αυτά τα επέβαλαν στον ελληνικό λαό ερήμην του ελληνικού λαού; Μπορούμε να πούμε ότι ο ελληνικός λαός δεν καταλάβαινε τι έκανε; Δεν ήξερε τι ήθελε, τι ψήφιζε, τι ανεχόταν; Σε μιαν τέτοια περίπτωση αυτός ο λαός θα ήταν ένα νήπιο... Εάν όμως είναι νήπιο, τότε ας μη μιλάμε για δημοκρατία. Εάν ο ελληνικός λαός δεν είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, τότε, ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα... Εγώ λέω ότι ο ελληνικός λαός -όπως και κάθε λαός- είναι υπεύθυνος για την ιστορία του, συνεπώς, είναι υπεύθυνος και για την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται σήμερα…