Παρασκευή, Απριλίου 22, 2011




Ένα ποτήρι αγιασμένο πρωινό
στο περβάζι σου
τα χείλη σου καίνε
μου είπες
πρόβες της Ανοιξης
στις αμμουδιές του κορμιού σου
δροσερό κρασί
έσταξε η ανάσα σου
βάγια στα κατώφλια του Ιερού σου
μου σκούπισες τα δάκρυα
με τα δάκρυά σου…
ένας σταυρωμένος έρωτας
που ανασταίνεται διαρκώς
μέσα στα ορειχάλκινα μάτια σου

Πάσχα…

Πέμπτη, Απριλίου 21, 2011


Κάποιες σκέψεις γύρω από το σκοτεινό αντι-κείμενο και τη σινε-κακοποίησή του…

Το ‘πιασάρικο’ θέμα του εξορκισμού, του δαιμονισμού και των πρωταγωνιστών του [στο τρίγωνο ή στον άξονα, ποικίλει η δυναμο-χωροθετική διάταξη ανάλογα, Θεός – άνθρωπος – Διάβολος], έχει αντιμετωπιστεί πάμπολλες φορές από την 7η τέχνη. Νομίζω κιόλας από την εποχή του βωβού κινηματογράφου και τους μεγάλους Γερμανούς Εξπρεσιονιστές του Μεσοπολέμου. Αν λαθεύω, οι ειδήμονες περί τα ιστορικά του σινεμά μπορούν να με διορθώσουν. Η πιο αξιόλογη ταινία που έχω παρακολουθήσει, λάθος, έχω μελετήσει προσωπικά, είναι ο περίφημος Εξορκιστής του William Friedkin (1973). Κι αυτό για πολλούς και διάφορους λόγους. Ο βασικότερος κρύβεται στον ίδιο τον τίτλο. Ο Εξορκιστής. Όχι ο εξορκισμός, όχι η τελετή, όχι ο Θεός, όχι ο Διάβολος, όχι το Κακό, κλπ. Ο Εξορκιστής. Δηλαδή ποιος; Ο μάγος; Ο απαγωγός του Κακού; Ο… κακοδιώχτης; Ο εκπρόσωπος των καλών που μαστιγώνει τους δαίμονες; Ο μάγκας με τα μαύρα που πρώτα σκοτώνει και μετά πληρώνει; Όχι, ο άνθρωπος που έχει να αντιμετωπίσει –όπως ο Father Karras στην ταινία – την εσωτερική του απομάκρυνση από οτιδήποτε πριν νοηματοδοτούσε την ‘αποστολική’ εν Κυρίω ζωή του και τούτο το βαθύ και βαρύ μέτωπο, ‘πλαγιοκοπείται’ από ένα δεύτερο, εξωτερικό και εξίσου άγριο. Τον αντι-κείμενο, μισάνθρωπο Σατανά που ενοικεί στην Ρέιγκαν, μια μικρή κοπέλα. Αλλά και από ένα τρίτο –να γιατί το ισόπλευρο τρίγωνο μάλλον έχει τη θέση του – δηλαδή την ενοχική σχέση του με τη μητέρα του. Στην ταινία αυτή, που ξέρω ότι όλοι την έχετε δει και ελπίζω όχι ‘για να φοβηθείτε’, όχι ως θρίλερ ή ως σπλάτερ, ο θαυμάσιος Jason Miller που είναι ο Father Karras, δεν βρίσκεται στον κεντροβαρικό άξονα του τριγώνου αλλά ρέπει σαφώς προς την λυτρωτική έξοδο απ’αυτό. Είναι εμφανώς αποπροσανατολισμένος και επιθυμεί όχι να ενταχτεί εκ νέου στον στρατό του Θεού αλλά να εκφύγει, ηρωικά μάλλον, όπως και συμβαίνει στο τέλος της ταινίας. Το βαρύτερο μέτωπό του και το ατομικό του Στάλινγκραντ δεν είναι η μάχη με τον Εξωαποδώ αλλά με την ανισόρροπη και μαρτυρική συναισθηματικά σχέση του με την αληθινή αναφορά του, την –ελληνίδα – μητέρα του. Η μάχη, εντυπωσιακή βεβαίως και με τα εφέ που έμειναν στην ιστορία, με τον Διάβολο, λειτουργεί ως διαφυγή και αυτό τελικά του δίνεται και ως δώρο για να λυτρωθεί η μικρή δαιμονισμένη. Ο πατήρ Καρράς εκουσίως ‘θυσιάζεται’ για να ζήσει η κοπελίτσα και το άλλο μέτωπο παραμένει, εννοείται, αιωνίως ανοιχτό [στην διαλεκτική καλού – κακού όλα αυτά φυσικά παίρνουν και άλλες διαστάσεις].

                Καθώς δεν είμαι ο… Τιμογιαννάκης, δεν θα αναφερθώ στα υπόλοιπα στοιχεία εκείνης της εκπληκτικής ταινίας, για την οποία θα μπορούσα να μιλώ για ώρες ίσως μονάχα στη μουσική και στην εμβληματική παρουσία του Max von Sydow.
                Στην ταινία The Rite, φρέσκιας κοπής και με πρωταγωνιστή έναν άλλο μύθο, τον Anthony Hopkins, δυστυχώς κάθε έννοια ουσιαστικής, έστω αξιοπρεπούς αντιμετώπισης της σχέσης –οντολογικής εξόχως – ακτίστου και κτιστού, καταρρέει. Μπορεί να μην είχε κακές προθέσεις ο σκηνοθέτης Mikael Håfström τον οποίο και αγνοώ παντελώς, μπορεί να είχε και κάποιες καλές στιγμές, όμως, είναι τελικά μια αδιάφορη παρουσίαση ενός ‘μαγικού’ τελετουργικού που εκθέτει και την Καθολική Εκκλησία –όχι πως με νοιάζει βέβαια – αλλά και ευτελίζει και το όλο προθετικό στοιχείο ενός δημιουργού ως προς το δημιούργημά του. Διότι, αν θέλεις να κάνεις μια horror movie, έχει καλώς. Χρειάζεσαι περισσότερα εφέ, δυνατή μουσική, άγρια πράγματα, σκηνικά κλπ. Και φυσικά έναν άλλο πρωταγωνιστή καθώς το Αμερικανάκι Colin O'Donoghue δεν κάνει ούτε για ταινίες με θέμα το σερφινγκ στην Καλιφόρνια. Ούτε ως ‘αμφιβάλλων’ δόκιμος ιερεύς πείθει και πολύ λιγότερο ως ‘μετεστραμμένος΄ μάχιμος υπέρ της σωτηρίας της ψυχής του. Κι εδώ το γονεϊκό σύνδρομο έχει το ρόλο του –ένας καταπιεστικός πατέρας – αφέντης Rutger Hauer, τι να πει κανείς και γι’αυτόν που ξεκίνησε κάποτε τόσο ελπιδοφόρα, τέλος πάντων. Μονάχα που εδώ είναι τόσο επιδερμική και προφανής –στα όρια του γραφικού – η νοσούσα περιοχή και τόσο απλή η αποκατάστασή της που όταν ολοκληρώνεται η ταινία, σκέφτεσαι, αν όλοι ήμασταν εξορκιστές, θα είχαμε τελικά γίνει και καλύτεροι άνθρωποι.
                Θα πει κάποιος, κινηματογράφος είναι, τι ψάχνεις να βρεις; Νομίζω όμως πως από τέτοιες στρεβλώσεις εννοιών, τυπικών, σχέσεων και ουσιών, φτάσαμε να ταυτίζουμε τη θρησκεία με την πίστη και τους παπάδες με το Θεό. Προτιμητέο τελικά, είναι να απολαύσω μια ‘καθαρόαιμη’ σπλάτερ ταινία – παρά να εξοντωθώ περιμένοντας ως το τέλος να δω τον Χόπκινς δαιμονισμένο να δίνει ένα ακόμη υποτιθέμενο ‘ρεσιτάλ’ ερμηνείας –στο ρελαντί βέβαια καθώς φωνάζει από μακριά η ‘αρπαχτή’.
                Και περιμένω σχόλια με αγωνία.

Τρίτη, Απριλίου 19, 2011

είμαι μέσα στο άρρητο...



«… Ο φίλος μου Κ. μου λέει πως η ζωή είναι εφιάλτης. Η απογραφή των πραγμάτων που συνθέτουν τον εφιάλτη είναι βάρβαρη και κοινότοπη: γέννηση και θάνατος, φόνοι και γενοκτονίες, γεωλογικές και κοσμικές καταστροφές, κάτεργα και καταπίεση, βία και τρόμος. Γνωστά πράγματα από χρόνια. Κι όμως, ζούμε. Δεν θα έπρεπε να αποδεχθούμε αυτή την μοίρα, στην οποία φαίνεται ότι έχουμε παραδοθεί εδώ και χιλιετίες. Αυτή η ανθρωπότητα, όμως, συνειδητοποιώντας όλο και περισσότερο το αβίωτο αυτού του κόσμου, δεν θα έπρεπε να αυτοκτονήσει: Ακόμη και αν ζει κανείς ήσυχα, τα γηρατειά δεν είναι κάτι απαράδεκτο;…

… είμαι μέσα στο άρρητο…

…το πρωινό είναι οδυνηρό. Η επιθυμία να μην ξανασηκωθώ, την οποία πρέπει να ξεπερνώ κάθε πρωί…

… αυτό είναι η χάρη: να αισθάνεσαι πως ο κόσμος είναι βαθύτατα, πνευματικά, μεταφυσικά πραγματικός και πλήρης. Χωρίς τη συνειδητή, ή κατά το ήμισυ συνειδητή, αίσθηση της μεταφυσικής πραγματικότητας, όλα είναι φευγαλέα, ο κόσμος δεν είναι υποστατός, δεν έχει ενσαρκωθεί…

…δεν φοβάμαι πραγματικά, ή δεν φοβάμαι μόνο. Αυτό που με παραλύει είναι η αηδία…

…για ν’ανεχθώ το αφόρητο, κρέμομαι απελπισμένα από τη σκέψη πως ό,τι με περιβάλλει δεν είναι αληθινό, πως ο κόσμος δεν είναι πραγματικός…

…έχουμε ξεχάσει τι σημαίνει παρατήρηση. Δεν μπορούμε πια να βλέπουμε, δεν μπορούμε πια να σταματήσουμε μέσα στη γενική αναταραχή και να παρατηρήσουμε, ακίνητοι για λίγο, την ίδια τη δίνη. Δεν ξέρουμε πλέον να κοιτάμε ούτε τα κάγκελα του κλουβιού μας, ούτε τη γη. Δεν έχουμε την ευχέρεια να το κάνουμε. Εντούτοις, θα μπορούσαμε, κοιτώντας γύρω μας, παρατηρώντας τον εαυτό μας να δούμε κάτι να εμφανίζεται. ‘Παρατηρώντας’, με τεταμένη την προσοχή, θα μπορούσαμε να ξαναβρούμε τη φρεσκάδα της έκπληξης, μιας έκπληξης παιδικής η οποία θα έκανε τον κόσμο τόσο νέο και παρθένο, όσο την πρώτη μέρα της δημιουργίας. Θα έπρεπε να μάθουμε εκ νέου την έκσταση…

…ο άνθρωπος, ακριβώς για να ζήσει και να δράσει, δεν μπορεί να αποφύγει να θέσει στον εαυτό του το εσχατολογικό πρόβλημα. Αν δεν το θέσει, μένει στάσιμος. Αν δεν υπάρχει προορισμός, ο άνθρωπος δεν μπορεί να αρκεσθεί στην ατομική του μοίρα, έχει ανάγκη να πιστεύει στο μέλλον της ανθρωπότητας…»

IONESCO Η ΕΛΕΓΕΙΑ ΕΝΟΣ ΠΑΡΑΛΟΓΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Κυριακή, Απριλίου 17, 2011

πότε θα σταματήσει αυτή η φρίκη;


ερασιτεχνικό βιντεάκι από το κινητό μου, πέρυσι το Πάσχα, έξω από τα ΕΛΤΑ του Πειραιά...
το 'χαριτωμένο' θέαμα με τα κοτοπουλάκια που αιχμαλωτίζουν τα βλέμμα των παιδιών...
ώσπου να ξεψυχήσουν λίγες μέρες αργότερα... σε κάποιο διαμέρισμα...

Παρασκευή, Απριλίου 15, 2011


κατά τας γραφάς..





Ακρόαση θαλασσών
Ενώ ίπτανται καράβια
Πάθη θαλασσοπόρων πειρατών
Σε αμφιθέατρα κοράλλια
Νηστικοί δείπνοι
Εφήμερων κι αιωνίων
Σκοτεινών ηρώων
Που δεν κατηγορούν τ’
Ανέφικτα
Αλλά ποντάρουν στις
Προσδοκίες τους
Όταν οι τοίχοι
Σαλπάρουν σ’ αίμα
Κι οι θεατές αρμένισαν
Ναυαγοί
Παραμορφωμένοι
Μάθησης φλεγματικής
Εξουσίας εγκληματικής
Ακρόαση πριν το
Άκουσμα του πετεινού
Και πρι να λαλήσει
Το βιβλικό πτηνό
Μέσα στη νύχτα του
Νυχτερινού σάλτου
Περιθωριοποιημένων
Που ίδρωσαν
Το Χρέος να
Κρατήσουν Ουρανό
Όταν οι άλλοι λάκισαν
Με τεντωμένο δείκτη –
Κάρφωμα κι
ανευθυνότητά τους –
Ακρόαση θαλασσών
Με τη βαθιά στεντόρεια φωνή
Του Ποσειδώνα
Πως οι δικαστές κατάδικοι
Και ποιος θα τους δικάσει -;-
Όταν τα μάτια παραληρούν
Και η συνείδηση γνωρίζει –
Ο φόβος – προδότης κι
Όνειδος
Μετά τη σταύρωση
Του φωτός…
Γι’ αυτό και μόνο
Οι Δάσκαλοι παίρνουν
Τις λεωφόρους
Οι φοιτητές τα δίκαννα
Κι οι … άλλοι
΄Πιασαν τα στενά –
Πόρνες
Για λίγα τάλιρα…
Τεντωμένα αυτιά –
Να τερματίσουν πρώτοι..
Τι αφελείς!.. Να
Τερματίζουν στο τέρμα του
Τέρματος
Όταν οι συντεταγμένες της
Φύσης καταδεικνύουν
Το άπειρο -!-..
Έι, ψαράδες!!! Μη
με λησμονάτε
Που κρεμασμένος
Παραδέρνομαι
Μες στον καιρό!
Πάντα κρεμασμένος γι’
Αυτό και ο πιστός
Ο Φύλακας των Εντολών!..
Κι όταν η ακρόαση τελείωσε
Στο αμφιθέατρο
Κοιμήθηκαν όλοι οι ξενιτεμένοι
Έξω  έγινε ο κατακλυσμός
Κατά τας γραφάς
Εκείνων που
Τρόμαξαν να ξενιτευτούν..

Προμηθέας Πυρφόρος

Τετάρτη, Απριλίου 13, 2011



Μεταγραφή για το αεί…

Ο Διδάσκαλος τους κοίταξε όλους…
έναν προς έναν…
πολύ προσεκτικά…

Κάποια στιγμή το Άπειρο επιλέγει
Δεν είσαι εσύ που θα γραπώσεις αστρόσκονη για να την κάνεις σάρκα
Είναι η Materia Prima που θα σε διαλέξει
Για να την κάνεις Έρωτα

Ο Διδάσκαλος κοίταξε τον Ιωάννη
Δεν είναι τα βήματα του μελαγχολικού ποιητή
Να περπατήσουν σ’όλο τον κόσμο
Η πυρετώδης νηνεμία που φωλιάζει σε τούτο το παιδί
Έχει καταρριχήσεις μετρημένες μέσα της
Και αν το νυν δεν τραγουδηθεί ως αεί
Απ’τα χείλη των χοϊκών
Το νερό δεν θα γίνει ποτέ κρασί…

Κάποια στιγμή Αρχαίος των Ημερών εκπνέει
Κάποτε αγαπούσες τον ύπνο κάτω απ΄τις υποσχέσεις
Κάποτε έπλενες τα πόδια των αδελφών σου
Και αγρόν αγόραζες
Την ώρα που οι σάλπιγγες σε καλούσαν
Έπαιξες με τους πεσσούς
Την ίδια σου την ύπαρξη
Έχασες
Και ο μανδύας του Δικέρατου
Σε διώκει ακόμα

Ο Διδάσκαλος κοίταξε τον Ιάκωβο
Οι αδελφοί των Ιερών κι οι παλαιοί νομομαθείς
Έχουν τη φορεσιά τους ρυπαρή
Μα τιμημένη
Έχει αποστολή ο Φύλακας
Μένει στέρεος σε κείνο που περιγράφει το βλέμμα
Εδραίος μένει ο λογισμός
Και η καρδιά ατάραχη
Αλλιώς
Το πνεύμα αγκυρώνεται στο σκότος
Και αποσπάται το θνήσιο βλέμμα
Απ΄το απεριχώρητο…

Κάποια στιγμή ο Φονιάς του Χρόνου γονιμοποιεί τον εαυτό του
Αν έχεις ήπαρ από εφιάλτες
Και φλέβες από προσευχές λεπρών
Κείνο που θα μεταβολίζεις πάντα
Θα είναι η αδικαίωτη ανάσα σου
Τα χέρια σου δεν μπορούν ν’αγκαλιάσουν
Κείνη τη πρώτη μέρα
Που εξορίστηκες απ΄τον Κήπο
Και κατήλθες στο προγεφύρωμα του πόνου…

Ο Διδάσκαλος κοίταξε το Σίμωνα
Ο άνθρωπος δεν έχει α κεφαλαίο
Αλλιώς είναι απρόσιτος βράχος
Κοφτερός
Και μόνον οι μυστικοί τολμούν την ανάβαση
Κι ας χάσουν όλο τους το αίμα
Ο άνθρωπος έχει ακόμα το α του μικρό
Θέλει τη σάρκα για να ηρεμεί το νου
Θέλει το νύχτιο πόθο για να ονειρεύεται
Θέλει το γνωστό
Για να μπολιάζει το Άγνωστο
Στα έγκατα του είναι του

Κάποια στιγμή το Άπειρο επιλέγει
Και αλίμονο αν η φωνή του έχει περισσότερη φωτιά
Απ΄τη ματιά του
Κι αλίμονο αν στο Σπήλαιο του Δράκου
Πλησιάσεις ανυπόδητος, γυμνός
Χωρίς τις ημέρες σου
Χωρίς την ιαχή σου…

Και δίνει τα κλειδιά
Σε κείνον που το χαμόγελο
Δεν έχει χαρακωθεί ακόμα
Απ’το Άμορφο του Αιώνιου…

Σε κείνον
Που άντρας γεννήθηκε
Για να πεθάνει παιδί…

Απρ2011

Σάββατο, Απριλίου 09, 2011



‘…Ακόμη κι εδώ κάτω, η ομορφιά υπάρχει περισσότερο στο φως που ακτινοβολεί στην συμμετρία παρά στην ίδια τη συμμετρία. Αυτό την κάνει να θέλγει. Γιατί στ’αλήθεια, πάνω σε ένα ζωντανό πρόσωπο η ομορφιά είναι απαστράπτουσα, ενώ το νεκρό πρόσωπο δεν διατηρεί απ’αυτήν παρά μονάχα ένα ίχνος, ακόμη και αν η σάρκα του και η συμμετρία του δεν έχουν ακόμα φθαρεί… ακόμη και η ασχήμια ενός ζωντανού ανθρώπου δεν είναι ομορφότερη από το άγαλμα ενός όμορφου;

Πλωτίνος

Παρασκευή, Απριλίου 08, 2011


Φτύνω στου στίχου σας την κόψη


Σε είδα μίλαγες με στόμφο για επαναστάσεις,
Κινήματα,
Λαούς και διεκδικήσεις.
Τα σάλια σου πέφταν στο κενό μπροστά
 
Και τα χέρια σου χάιδευαν σαν γκόμενα
Το χρυσό καναπέ.
Η Τζούλια δίπλα σου χαμογελούσε ηλίθια
Και διάβαζε τάχα ένα ποίημα του Ρίτσου
 
Φωναχτά.
Κραύγασες εύγε και της έπιασες ελαφρά τον κώλο,
Καθώς οι όμοιοί σου γύρω βαρούσαν παλαμάκια
 
Και έξω άρχιζε πάλι να φυσά.

Είπες να κλείσουν τα παράθυρα καλά
Μην μπει ο αέρας μέσα,
Είπες
Να δυναμώσουν τη μουσική
Και να ονειρευτούν το αύριο όλοι τους.
Καθώς το κρασί έρεε άφθονο
 
Και οι γυναίκες γδύνονταν στην τιμή τους.

Το ξημέρωμα σε βρήκε στο πλατύσκαλο
 
Να ξύνεις απορημένος το κεφάλι σου.
Οι δρόμοι γύρω ήταν στάχτες γεμάτοι
Και πτώματα ανθρώπων
 
Σφίγγανε το μεταξένιο φουλάρι σου.
Τραγούδια και ταμπούρλα
 
Ακούγονταν από μακριά.
Και συ ήσουν μια τόση δα σκιά,
Καθώς στα πουλημένα σου πάρτι
Πήδαγες και μέθαγες…
Κοιμόσουν,ενώ έξω
Γεννιούνταν και πέθαιναν
 
Οι γαλλικές επαναστάσεις μιας γενιάς.

Ηλίας Δεσύλλας

Τετάρτη, Απριλίου 06, 2011


Κάπνισμα και Διαφωτισμός

του ΜΑΝΩΛΗ ΠΑΤΗΝΙΩΤΗ*

ΠΗΓΗ: εφημ. ΑΥΓΗ, 3-4-2011 



Θα πρέπει, ίσως, να διευκρινίσω εξαρχής ότι δεν είμαι καπνιστής, αλλά υπήρξα για πολλά χρόνια. Γνωρίζω καλά την απόλαυση του καπνού αν και για δικούς μου λόγους επέλεξα να ζω με την ψευδαίσθηση ότι εισπνέω μόνο καθαρό αέρα. Ελπίζω ότι στο τέλος θα φανεί πως αυτό το κείμενο δεν έχει σχέση με την υπεράσπιση του καπνίσματος ή το αντίθετο, αλλά με την ανάδειξη μιας εναλλακτικής και πολιτικά ευαίσθητης ανάγνωσης του φαινομένου.

Το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία. Δεν είναι μόνο οι προειδοποιήσεις του υπουργείου ή οι κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης που μας το γνωστοποιούν. Αποτελεί, πλέον, κοινό τόπο: Φέρνει βήχα, προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα, επιβαρύνει το κυκλοφορικό και έχει συνδεθεί με κάποιες μορφές καρκίνου. Μήπως οι καπνιστές έχουν αντίθετη άποψη επ' αυτού; Πιθανολογώ πως όχι. Τουλάχιστον δεν έχει πέσει κάτι τέτοιο στην αντίληψή μου. Αντίθετα, δεν είναι λίγες οι φορές που έχει τύχει να ακούσω βλαστήμιες για το «ρημάδι το τσιγάρο», συνοδευόμενες από το αδικαιολόγητο λαχάνιασμα, τον υγρό βήχα και τη χαρακτηριστική βραχνάδα του καπνιστή ή της καπνίστριας, που (παρ' όλα αυτά) σπεύδει να ανάψει το επόμενο τσιγάρο. Η ψυχρή λογική -την οποία, ως γνωστόν, από τα χρόνια του Διαφωτισμού μοιράζεται σε ίσα μερίδια το σύνολο των ανθρώπινων πλασμάτων- οδηγεί σε ένα και μοναδικό συμπέρασμα. Όσοι και όσες αναγνωρίζουν τον επιβλαβή χαρακτήρα του καπνίσματος και παρ' όλα αυτά επιμένουν να καπνίζουν είναι είτε ανόητοι είτε εθισμένοι. Η διακοπή του καπνίσματος αποτελεί, επομένως, σύνθετο ιατρικό πρόβλημα για την επίλυση του οποίου πρέπει να συνεργαστούν οι νευροεπιστήμες, η χημική βιομηχανία, η παραδοσιακή κινέζικη ιατρική, η κοινωνική ψυχολογία και φυσικά πλήθος κλάδων της παραδοσιακής δυτικής ιατρικής.

Όπως έχει δείξει η μέχρι τώρα ιστορία, η συνέργεια όλων αυτών των παραγόντων, υποστηριζόμενη από το κατάλληλο νομικό πλαίσιο και ικανή δόση συλλογικής υστερίας, διαφοροποίησε σημαντικά την τοπογραφία και την ανθρωπολογία του καπνίσματος. Φαντάζομαι, ωστόσο, ότι δεν είμαι ο πρώτος άνθρωπος στη ιστορία που θα πει ότι το κάπνισμα δεν είναι ένα απλό ιατρικό θέμα, αλλά ένα πολύ πιο σύνθετο φαινόμενο. Και μια όψη αυτού του φαινομένου συνίσταται στο ότι το να είναι κάποιος καπνιστής ή καπνίστρια αποτελεί δήλωση. Σχεδόν θα ήθελα να πω ταυτότητα, αν δεν υπήρχε τόσο μεγάλη θεωρητική συζήτηση γύρω από αυτό το ζήτημα. Σε κάθε περίπτωση, οι άνθρωποι που καπνίζουν δεν κάνουν κάτι, είναι κάτι. Και με τη στάση τους κάνουν μια δημόσια δήλωση γι' αυτό που είναι.

Στις Ρίζες του Ρομαντισμού ο Isaiah Berlin έγραφε (αν θυμάμαι καλά, εξ αφορμής του τρόπου με τον οποίο έχει εδραιωθεί στη συλλογική συνείδηση του δυτικού ανθρώπου το αίτημα της ελευθερίας) ότι πολλές φορές αυτό που πιστεύουμε ή που διεκδικούμε είναι προϊόν εκτενών θεωρητικών επεξεργασιών που έχουν λάβει χώρα στο παρελθόν και για τις οποίες εμείς, οι αποδέκτες των αποτελεσμάτων τους, δεν έχουμε την παραμικρή γνώση. Σε αυτή τη βάση, θα ήθελα να καταθέσω κι εγώ μια υπόθεση εργασίας σχετικά με το κάπνισμα, η οποία παρεμπιπτόντως στηρίζεται σε ένα άλλο κείμενο του Berlin: Αυτό που κάνει δυνατή τη φαινομενικά αντιφατική στάση των καπνιστών (με σκοτώνει, αλλά δε θέλω να το κόψω το ρημάδι) είναι η ανεπίγνωστη υιοθέτηση των προτύπων ενός κινήματος, του κυρίαρχου μάλιστα κινήματος του 19ου αιώνα. Του ρομαντισμού. Ακόμα κι αν δεν το γνωρίζουμε, ακόμα κι αν δεν το επιθυμούμε, πολλές εκφάνσεις της σύγχρονης ζωής είναι απόρροια των εικόνων που έπλασε για τα υποκείμενα ο ρομαντισμός. Ο οποίος ρομαντισμός, ασφαλώς, δεν έχει καμιά σχέση με ροδόχροα ηλιοβασιλέματα και περιπαθείς Βαλεντίνους, όπως δεν έχει σχέση με αλήθειες και κανονικότητες που επιβάλλονται στην πραγματικότητα με μεταφυσική αναγκαιότητα:

Η ιδέα ότι υπάρχει ουράνια, κρυστάλλινη σφαίρα, ανεπηρέαστη από τον κόσμο της μεταβολής και της εμφάνειας, όπου οι μαθηματικές αλήθειες και οι ηθικές ή οι αισθητικές αξίες βρίσκονται σε πλήρη αρμονία, εγγυημένη από ακατάλυτους λογικούς δεσμούς, τώρα εγκαταλείπεται ή, στην καλύτερη περίπτωση, αγνοείται. Αυτό βρίσκεται στην καρδιά του ρομαντικού κινήματος, ακραία έκφραση του οποίου είναι η αυτοπροβολή της μεμονωμένης δημιουργικής προσωπικότητας ως δημιουργού του δικού της σύμπαντος· βρισκόμαστε στον κόσμο των εξεγερμένων ενάντια στις συμβάσεις, των ελεύθερων καλλιτεχνών, των σατανικών παρανόμων, των βυρωνικών απόκληρων· πρόκειται για τη «χλομή και εμπύρετη γενεά» που εξυμνήθηκε από Γερμανούς και Γάλλους ρομαντικούς συγγραφείς του πρώιμου 19ου αιώνα, τους θυελλώδεις προμηθεϊκούς ήρωες που απέρριψαν τους νόμους της κοινωνίας τους και έθεσαν στόχο τους να επιτύχουν την αυτοπραγμάτωση και την ελεύθερη αυτοέκφραση χωρίς να λογαριάζουν τις συνέπειες.

Αστεία, ασφαλώς, από πρώτη άποψη, η συσχέτιση των βυρωνικών απόκληρων με τους καπνιστές και τις καπνίστριες. Εξάλλου, η «χλομή και εμπύρετη γενεά» δεν έπασχε από καρκίνο του πνεύμονα, αλλά από φυματίωση. Δεν πρέπει, ωστόσο, να παραβλέπουμε το γεγονός ότι ο ρομαντισμός εκτός από τα δύο τέρατα που έπλασε -το Διαφωτισμό ως έκφραση της άρνησής του, και τον εθνικισμό ως έκφραση της υπερβατικής ολοκλήρωσής του- έπλασε και μια ανθρωπολογία, η οποία στην πορεία της ιστορίας όρισε τις στάσεις εκατομμυρίων ανθρώπων από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Ενάντια στο λόγο, που ταυτίστηκε με το λόγο της εξουσίας, οι άνθρωποι αυτοί επέλεξαν προσωπικές διαδρομές που επιζητούσαν να δικαιώσουν το εσωτερικό τους φως, ακόμα κι αν αυτό το φως απειλούσε να τους κατακάψει.

Δεν έχει σημασία κατά πόσον το εσωτερικό φως κάποιου ανθρώπου φωτίζει τους άλλους ή όχι· ούτε κατά πόσον το υπηρετεί με επιτυχία· οφείλει να το υπηρετεί, έστω κι αν εξαιτίας αυτού γίνει γελοίος, έστω κι αν ό,τι κάνει καταλήγει σε αποτυχία. Ουσιαστικά, αυτό το είδος αποτυχίας θεωρείται ηθικά απείρως ανώτερο από την εγκόσμια επιτυχία, ακόμη και από την επιτυχία του καλλιτέχνη...
Μ' αυτόν τον τρόπο η τραγωδία διεισδύει στη ζωή ως μέρος της ουσίας της, κι όχι ως κάτι που επιλύεται μέσω ορθολογικής διευθέτησης.

Η επιλογή μου να καπνίσω δεν είναι αποτέλεσμα τεκμηριωμένης, ορθολογικής ανάλυσης, αλλά έκφραση της επιθυμίας μου να υλοποιήσω ένα αισθητικό πρότυπο που συνδέεται με την ατομική μου υπόσταση με μη απαλλοτριώσιμο τρόπο. Στην προκειμένη περίπτωση, δεν έχει τόση σημασία ότι το πρότυπο αυτό μού το προμήθευσαν εκατοντάδες κινηματογραφικές ταινίες και χιλιάδες φωτογραφίες στον τύπο, όσο το ότι μου παρέχει τη δυνατότητα να οραματιστώ τον εαυτό μου ως μια ολοκληρωμένη ατομικότητα, η οποία, εξαιτίας ακριβώς του ανορθόλογου χαρακτήρα της απόφασής της, διεκδικεί την μοναδικότητά της απέναντι στην απρόσωπη εξουσία του λόγου που την κατακερματίζει. Και αν η απόλαυση του καπνίσματος έχει συνέπειες στην υγεία μου, τόσο το χειρότερο: Αναλώνω την ύπαρξή μου στο βωμό μιας προσωπικής αισθητικής επιλογής, η αξία της οποίας υπερβαίνει κατά πολύ την αξία οποιασδήποτε εξωτερικά επιβεβλημένης ορθολογικότητας.
Αν, όμως, ο καθένας κι η καθεμιά υλοποιούσαν τις προσωπικές τους αισθητικές επιλογές, θα το είχαμε κλείσει το μαγαζί προ πολλού. Όταν ο καπνιστής μοιράζεται την απόλαυσή του με άλλους, δημιουργεί λιμνάζουσες εστίες εκεί όπου οι άνθρωποι οφείλουν να παραμένουν προσηλωμένοι στις ορθές οικονομικές πρακτικές· όταν αρρωσταίνει, επιβαρύνει τις δαπάνες για τη δημόσια υγεία· όταν εξαπλώνει το δύσοσμο νέφος του, οικειοποιείται ένα τμήμα του χώρου αμφισβητώντας το δημόσιο χαρακτήρα του. Οι προσωπικές επιλογές έχουν κόστος για το σύνολο. Σύμφωνα με το μοντέλο του στατιστικού ανθρώπου -άλλο ένα από τα τέρατα που γέννησε ο Διαφωτισμός- οι ορθολογικές επιλογές των υποκειμένων δεν μπορεί να υπαγορεύονται από την προσδοκία μιας φαντασιακής αυτοπραγμάτωσης, αλλά από τη «φυσική νομοτέλεια» που διέπει την κοινή ανθρώπινη φύση. Αν η επιλογή του καπνίσματος, λοιπόν, υλοποιεί ένα ανθρωπολογικό πρότυπο του Ρομαντισμού, η γενική απαγόρευση του καπνίσματος υλοποιεί ένα θεμελιώδες πρόταγμα του Διαφωτισμού.

Η επιλογή του καπνίσματος ενάντια σε κάθε ορθολογική κρίση αναδεικνύει το ρόλο της υποκειμενικής βούλησης στην οργάνωση της προσωπικής ζωής. Η επιβολή της απαγόρευσής του, αντίθετα, αναδεικνύει το ρόλο του λόγου στην οργάνωση του δημόσιου βίου. Η ιστορία έχει δείξει τους κινδύνους που κρύβουν και οι δυο αυτές προτάσεις, καθώς και οι κάθε λογής διαλεκτικές υπερβάσεις τους. Επειδή, όμως, δεν είναι όλες οι ιστορικές περιστάσεις ίδιες, οι όροι μιας διαλεκτικής σχέσης ενέχουν κάθε φορά διαφορετική ιστορική δυναμική. Σε μια συγκυρία σαν τη σημερινή, η αντιστροφή των δύο παραπάνω διατυπώσεων ξαναθέτει ένα φαινομενικά τετριμμένο πρόβλημα με ενδιαφέροντα τρόπο: Η πρόταξη της υποκειμενικής βούλησης αναδεικνύει το ρόλο της επιλογής στην οργάνωση του δημόσιου βίου. Η πρόταξη του λόγου αναδεικνύει το ρόλο της επιβολής στην οργάνωση της προσωπικής ζωής.

ΥΓ.: Για όσους και όσες δεν το κατάλαβαν ήδη, αφορμή γι' αυτό το σημείωμα στάθηκε το βιβλίο του Isaiah Berlin, Το στρεβλό υλικό της ανθρωπότητας, μτφρ. Γ. Μερτίκας, επιμ. Γ. Λυκιαρδόπουλος, Κριτική, Αθήνα 2004.

* Ο Μανώλης Πατηνιώτης διδάσκει ιστορία των επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Κυριακή, Απριλίου 03, 2011

Επάγγελμα… Blogger…


Νομίζω πως το φαινόμενο δεν έχει ενσκήψει… πρόκειται για αποτέλεσμα εργασίας. Απολύτως συνειδητής. Απολύτως προγραμματισμένης. Ξεκάθαρα, νέτα σκέτα. Πρόκειται για ένα νέο ‘επάγγελμα’. Μάλλον, θα βγάλω τα εισαγωγικά, ναι, είναι ένα κανονικό επάγγελμα. Κι όσο κι αν απωθεί, αν είναι αποκρουστικό και εμετικό, οφείλει κανείς να το δει, να το αποτυπώσει, να το γνωρίσει.
Γύρω στους 28 μήνες κιόλας, ‘διατρίβω’ σε τούτο τον ψηφιακό κόσμο του νετ και των μπλογκς, περισσότερο… κι όμως, το ρήμα αυτό, μάλλον με αδικεί… γιατί τα τρία αυτά ιστολόγια, αποτελούν για μένα μια διάσταση δράσης που με πληρώνει και είναι μια πύλη επικοινωνίας και εσωτερικής εργασίας. Θα πει κάποιος και ψυχοθεραπείας… γιατί όχι; Κι αυτό ακόμη… κάθε μορφή επικοινωνίας είναι θεραπευτική, δεν είμαστε πρωτότυποι αν το σημειώσουμε…
Σε όλους αυτούς τους μήνες, παρατηρώ και την παράλληλη δράση των μπλόγκερς, παλιότερων, σύγχρονων και νεώτερων… η παρατήρηση, αυτή καθαυτή δεν έχει τόση αξία όσο οι σκέψεις που κανείς διαβάζει μετά από καιρό και τον αιφνιδιάζουν…
Δεν σκοπεύω να γκρινιάξω από χόμπυ ή από την ηδονή της κριτικής… εδώ πρόκειται, είπαμε, για ένα οικοδόμημα που άνθρωποι ηργάσθησαν φιλοτίμως για να ορθώσουν… δεν είναι παίξε γέλασε, πάει να πει.
Μπορεί να πει κανείς πως υπάρχουν κάποιες βασικές κατηγορίες ιστολογίων… τα ποικίλης ύλης, ενημερωτικά, δίκην εφημερίδων και καφενείων… τα πολυθεματικά αλλά σε προσωπικό επίπεδο… χωρίς ‘βαριές’ και ασήκωτες αναζητήσεις… λίγο μόδα, λίγο πολιτική και λίγο απ’όλα… ύστερα είναι τα λογοτεχνικά μπλογκς… εδώ πάλι... είναι κι άλλα πολλά και ενδιαφέροντα… ειδικά ιστολόγια για κείνο ή το άλλο… από χειροτεχνία ως μαγειρική και από το σκάκι ως την πυρηνική φυσική… υπέροχο όλο αυτό… και έλειπε… πραγματικά και όχι ως ρηχός ευφημισμός…
Εκείνο που με κάνει να μελαγχολώ κάπως –δεν θυμώνω πλέον διότι… δεν έχω χρόνο, καθώς έλεγε κι ένας φίλος μου- είναι η ‘μετεξέλιξη’ κάποιων ιστολογίων… θα το έλεγα καλύτερα, η ‘ενηλικίωσή’ τους… το πέρασμά τους από την αρχική τους σημαντική, την σημασιολογική περιοχή του αγνού, ερωτικού και ερασιτεχνικού στο σκληρό, επαγγελματικό κόσμο της ‘οργανωμένης’ επικοινωνίας και των καλοστημένων δημοσίων σχέσεων… έχουμε ας πούμε, εκδώσει ένα βιβλίο… πρέπει να το πλασάρουμε, πρέπει να το σερβίρουμε, πρέπει να το επιβάλλουμε εν τέλει… μαζί με όλα τα υπόλοιπα που θα κάνουμε, ας φτιάξουμε και ένα μπλογκ –ή και περισσότερα-, ας γραφτούμε ‘μαζικά και με το κιλό’ και σε καμιά 300αριά άλλα μπλογκς, ας είμαστε πάντα πολύ φιλικοί, πολύ αγαπησιακοί, πολύ ευχάριστοι, πολύ ροζ, πολύ παλ, ποτέ αιχμηροί, ποτέ μα ποτέ δυσάρεστοι και ενοχλητικοί…
Έχουμε άποψη; Κακώς! Να την καταπιούμε! Προέχει να είμαστε ‘στρογγυλοί’, χωρίς γωνίες βρε αδερφέ! Εμείς θα αλλάξουμε τον κόσμο;
Βιβλίο είναι αυτό… είτε περιέχει διαμάντια είτε ανοησίες, πρέπει να ‘διαβαστεί από όλους’… να ‘περάσει στο κοινό’…
Τώρα θα πει κάποιος, η ανάγκη τα γεννά και τα κινεί όλα κι εγώ θα προσθέσω, ιερές οι ανάγκες μας και αγιασμένες… δεν το παίρνω πίσω… όμως, η μελαγχολία δεν μου φεύγει… όταν βλέπω μια προσπάθεια που έχει έδραση και αφετηρία την ευγενή ανάγκη να κοινωνήσουμε το ένδον σκότος, να μεριστούμε και να μοιράσουμε το φορτίο και την αγωνία της ύπαρξης να εξαλλάσσεται σε κείνο το βδέλυγμα που λέγεται ‘έχε τους φίλους ΟΛΟΥΣ ακόμα κι εκείνους που σε φτύνουν, ακόμα κι εκείνους που σου ανακατεύουν τα γαστρικά υγρά’, δεν μπορώ παρά να νιώθω εκείνο το σφίξιμο στο στομάχι… και ειδικά όταν το βλέπω σε φίλια μπλογκς, από ανθρώπους που κάποτε γνώρισα ‘έτσι’ και μου προέκυψαν ‘αλλιώς’…
Έχετε το δικαίωμα να μου επιτεθείτε, να κρίνετε αυστηρά τις θέσεις μου, να με πείτε γερο-γκρινιάρη και άδικο και ό,τι άλλο θέλετε… ήθελα ελεύθερα να καταθέσω τούτες τις σκέψεις και δεν τις παίρνω πίσω…

Να’ναι καλά πάντως οι επαγγελματίες…
Κάνουν τους ερασιτέχνες να θέλουν να παραμένουν πάντα αυτό που είναι… ερασιτέχνες…


Σάββατο, Απριλίου 02, 2011

...ΝΑ ΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ ΤΗ ΜΗΧΑΝΗ...




"…για να πάψουμε να είμαστε μηχανές, θα πρέπει να γνωρίσουμε τη μηχανή…

…οι υποτιθέμενες σκέψεις μας δεν είναι τίποτε άλλο παρά έτοιμες διατυπώσεις που βγάζουμε από το συρτάρι. Ό,τι αποκαλούμε σκέψεις δεν είναι σκέψεις. Δεν έχουμε σκέψεις, απλώς διαθέτουμε διάφορες ετικέτες, σύντομες ή συνοπτικές ή μεγάλες – πάντα όμως ετικέτες…

… σπάνια βλέπουμε αυτό που κοιτάζουμε. Ο άνθρωπος είναι μια προσωπικότητα γεμάτη προκαταλήψεις. Υπάρχουν δυο ειδών προκαταλήψεις. Οι πρώτες προέρχονται από την ουσία ενώ οι άλλες από την προσωπικότητα. Ο άνθρωπος δεν γνωρίζει τίποτα, ζει κάτω από το κράτος της αυθεντίας, δέχεται κάθε λογής επιδράσεις και πιστεύει σ’αυτές. Δεν γνωρίζουμε τίποτε…

…ο άνθρωπος δεν γεννιέται με μια έτοιμη ψυχή, γεννιέται ατελής. Η ψυχή είναι υλική, όπως και το σώμα, η ύλη είναι ενέργεια και κάθε ανθρώπινο πλάσμα μπορεί να αναπτύξει λεπτότερες ουσίες μέσα στο σώμα από μόνο του, κάνοντας συνειδητές προσπάθειες. Αλλά αυτό δεν είναι εύκολο και δεν αρκούν ούτε οι ευσεβείς πόθοι ούτε η άκαμπτη αποφασιστικότητα… η μεταμόρφωση του ανθρώπινου όντος αρχίζει μόνον όταν οι πηγές μέσα στο σώμα, τα ‘κέντρα’ από τα οποία πηγάζουν οι κινήσεις, οι σκέψεις, τα συναισθήματα, πάψουν να παράγουν σπασμωδικές και ασυντόνιστες εκρήξεις ενέργειας και αρχίσουν να συνεργάζονται αρμονικά… τότε για πρώτη φορά εμφανίζεται μια νέα ποιότητα, η ‘παρουσία’. Καθώς η ένταση της παρουσίας ανεβαίνει, η μήτρα των αντιδράσεων και των πόθων μας που ονομάζουμε ‘εγώ’, γίνεται βαθμιαία ελαστική και διάφανη και, στον πυρήνας της αυτοματικής δομής της συμπεριφοράς μας, ένας νέος χώρος σχηματίζεται όπου μπορεί να αναδυθεί μια αληθινή ατομικότητα…

…δεν είμαστε τίποτε ή σχεδόν τίποτε αλλά είμαστε προικισμένοι με Θεό!...

…στους ανθρώπους αρέσει πολύ να μιλούν για την ηθική. Αλλά η ηθική είναι απλά αυθυποβολή. Αυτό που είναι απαραίτητο είναι η συνείδηση. Δεν διδάσκω ηθική. Διδάσκω τον τρόπο να βρει κανείς τη συνείδηση…

…η διδασκαλία μου αφορά την ενθύμηση του εαυτού… να θυμηθούμε τον εαυτό μας… σημαίνει τούτο να θυμηθούμε την ίδια την απουσία του είναι και την άγνοιά μας… να επιτρέψουμε να αναδυθεί η παρουσία στο υπόβαθρο της απουσίας ενάντια στις αντιστάσεις που ορθώνονται απέναντι σε ό,τι έρχεται να ταράξει τον ‘ύπνο’…"

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΙΒΑΝΟΒΙΤΣ ΓΚΟΥΡΤΖΙΕΦ